نشریه علمی پژوهشی روابط خاک و گیاه

---

چکیده به منظور مطالعه تأثیر دزهای مختلف پرتوهای گاما بر ویژگی‌های بیوشیمیایی دو ژنوتیپ گندم، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده کشاورزی، پزشکی و صنعتی کرج انجام پذیرفت. این آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. بذرهای دو ژنوتیپ گندم به نام‌های روشن و موتانت T-۶۵-۵۸-۸ با دزهای۱۰۰، ۲۰۰، ۳۰۰ و ۴۰۰ گری پرتودهی شده و بذر‌های پرتو ندیده از هر ژنوتیپ نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شدند. بلافاصله پس از پرتوتابی، کشت بذرها در بلوک‌های خاکی موجود در گلخانه به صورت ردیفی انجام گردید و در مرحله گرده افشانی از برگ‌های پرچمی برای آنالیزهای بیوشیمیایی نمونه‌گیری شد. نتایج نشان داد که پرتوتابی با دز‌های ۳۰۰ و ۴۰۰ گری سبب سبز نشدن بذرهای ژنوتیپ روشن گردید. تأثیر دز‌های مختلف پرتوهای گاما بر میزان مالوندآلدئید لاینT-۶۵-۵۸-۸ و ژنوتیپ روشن افزایشی بود. اما این افزایش در لاینT-۶۵-۵۸-۸ در مقایسه با رقم روشن بسیار نامحسوس دیده شد. در هر دو ژنوتیپ مورد بررسی، میزان کلروفیل در دز ۱۰۰ گری و میزان پرولین و قند‌های محلول در دز ۲۰۰ گری افزایش یافت. لاین T-۶۵-۵۸-۸ و ژنوتیپ روشن در دز ۲۰۰ گری به ترتیب کمترین (Ug/g FW ۹۱/۲۸) و بیشترین (Ug/g FW ۹۸/۷۰) میزان پروتئین‌های محلول را داشتند. با افزایش دز‌های پرتودهی از ۱۰۰ به ۴۰۰ گری، میزان فعالیت آنزیم آنتی‌اکسیدان پراکسیداز افزایش یافت. بررسی پارامترهای اندازه‌گیری شده، از جمله میزان مالوندآلدئید و فعالیت آنزیم سوپراکسیداز، حاکی از آن است که ژنوتیپ روشن در مقایسه با لاین موتانت از حساسیت بیشتری نسبت به تنش پرتوتابی برخوردار است. هم‌چنین در بین تیمار‌های به‌کار رفته برای پرتودهی، دزهای ۱۰۰ و ۲۰۰ گری (با توجه به نوع ژنوتیپ) تغییرات مثبتی را در شاخص‌های بیوشیمیایی مورد مطالعه ایجاد کردند. به نظر می‌رسد اندازه‌گیری صفاتی همچون میزان کلروفیل، پروتئین‌های محلول و مالوندآلدئید در شناسایی و تشخیص دز مناسب پرتودهی ژنوتیپ‌های گندم برای دست یافتن به موتانتی با ویژگی‌های مطلوب مفید باشد.